มีร่องลอยความเป็นเมืองโบราณก่อนประวัติชาติไทย โดยค้นพบโบราณสถาน เช่นพระธาตุทุ่งยัง โบราณวัตถุ เช่น มโหระทึกละว้า พร้าสัมฤทธิ์

มีคูเมืองรอบเวียงเจ้าเงาะ

แหล่งประวัติศาสตร์เวียงเจ้าเงาะ ตั้งอยู่ที่ตำบลทุ่งยั้ง อำเภอลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์ บริเวณที่ตั้งเวียงเจ้าเงาะอยู่ทางด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือของมุมเมืองทุ่งยั้ง มีเนื้อที่ประมาณ 129 ไร่ 1 งาน 61 ตารางวา หรืออยู่ห่างจากวัดพระแท่นศิลาอาสน์ไปทางทิศตะวันออกประมาณ 800 เมตร ภูมิประเทศของเวียงเจ้าเงาะนั้นเป็นที่ราบดินปนศิลาแลง บางตอนเป็นศิลาแลงล้วน ด้านทิศเหนือติดต่อกับหนองพระแลและหนองพระทัยอันเป็นที่ลุ่ม ปัจจุบันคันคูเมืองส่วนที่ขุดลงไปในศิลาแลงบางตอนตื้นเขินมาก เวียงเจ้าเงาะยังไม่มีการสำรวจขุดค้นเพื่อการศึกษาให้ละเอียดยิ่งขึ้นว่าม ความเป็นมาอย่างไร

แต่ถึงแม้กรมศิลปากรยังมิได้ขุดค้นพบเพิ่มเติมแต่มีตำนานที่สืบต่อกันมาเล่าขานกันว่า เวียงเจ้าเงาะมีฐานะเป็นเมืองลูกหลวง เช่นเดียวกับเมืองศรีสัชนาลัยของจังหวัดสุโขทัย โดยสังเกตเห็นได้จากพระบรมธาตุเมืองทุ่งยั้งในอดีตมีทรงเป็นพุ่มข้าวบิณฑ์ แต่ปัจจุบันได้บูรณะซ่อมแซมเป็นทรงลังกาครอบทรงเดิมเอาไว้ในรัชกาลที่4 เป็นต้นมา

ชื่อเรียกในอดีต

1. เวียงเจ้าเงาะ
2. เวียงเท้าสามล
3. ตรีสมบูรณ์
4. ทุ่งยั้ง
5. ศรีนพวงศ์
6. กัมโพชนคร
7. ธรรมบาลนคร

ลักษณะผังเมือง

1. เป็นเมืองรูปไข่ มีคูเมือง3ชั้นกำแพงเจาะลงไปถึงคูเมืองชั้นที่3 มีคูล้อมรอบ(กำแพง)
2. คูเมืองชั้นนอกก่อด้วยศิลาแลง ชั้นสองก่อด้วยอิฐ ชั้นสามก็ด้วยศิลาแลง

โบราณวัตถุ ที่ค้นพบ

1. กำไลหิน
2. โครงกระดูก
3. แหวนสำริด
4. แหวนหิน
5. สร้อยทำจากลูกปัด
6. ลูกปัดโบราณ
7. ลูกปัดสำริด
8. กลองมโหระทึกแขก
9. กลองมโหระทึกละว้า
10. พร้าสำริด
11. มีดสำริด
12. ถ้วยชามสังคโลก
13. ภาชนะดินเผาไม่เคลือบ
14. ภาชนะดินเผาเคลือบสี

โบราณสถานที่ค้นพบ
- บ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์ หรือบ่อน้ำทิพย์ 18 บ่อ
- วัดพระบรมธาตทุ่งยั้ง
- คูเมืองเก่า 3 ชั้น

การเดินทาง

ไปตามทางหลวงหมายเลข 102 ประมาณ 3 กิโลเมตรเศษ เห็นป้ายบอกทางแยกเข้าเวียงเจ้าเงาะทางด้านขวามือ การเดินทางสะดวกปลอดภัย

เที่ยวได้ทุกฤดู

ส่วนคันคูเมืองด้านที่เป็นคันดินถูกราษฎรบุกรุกทำลาย พื้นที่ในบริเวณคูเมืองด้านในและในคูเมืองมีต้นไม้ต้นหญ้าขึ้นรก บางส่วนของพื้นที่ในบริเวณเวียงเจ้าเงาะมีราษฏรจับจองปลูกพืชทำมาหากิน แม้ว่าจะเป็นบริเวณที่กรมศิลปากรได้ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานแต่ไม่มีผู้รับผิดชอบดูแลอย่างใกล้ชิดนับวันจะเสื่อมโทรมไป

ขอบคุณข้อมูลจาก วิกิพีเดีย