พระบรมธาตุคู่บ้าน กล้วยไข่หวานคู่เมือง ลือเลื่องเมืองมรดกโลก

อำเภอเมืองกำแพงเพชร  เป็นบ้านเมืองมาแต่สมัยใดยังไม่ปรากฏหลักฐานชัดเจนนัก  สันนิฐานว่าอาจจะเป็นบ้านเมืองมาก่อนสมัยอาณาจักรสุโขทัย  เพราะจากตำนานสิงหนวัติก็กล่าวถึงไว้ว่าพระเจ้าพรหม  โอรสของพระเจ้าพังคราช  ซึ่งประสูติเมื่อ  พ.ศ. 1461  พอพระชนมายุได้ 16 พรรษาก็ยกทับขับไล่พวกขอมลงมาจนถึงเมืองกำแพงเพชร  และต่อมาพระเจ้าศิริ   โอรสของพระพรหมได้อพยพไพร่พลหนีข้าศึกมอญมาสร้างเมืองกำแพงเพชรเป็นที่ประทับ  ซึ่งปรากฏหลักฐานว่าในปัจจุบันยังมีศิลปวัตถุที่เป็นเทวาลัยของขอม  เช่น  วิหารพิกุลเดิม  ซึ่งเป็นเครื่องชี้บอกให้เห็นว่าเมืองกำแพงเพชรเป็นบ้านเมืองตั้งแต่อาณาจักรสุโขทัย

ในสมัยสุโขทัยเมืองกำแพงเพชรเป็นเมืองเอกหรือเมืองหน้าด่าน ซึ่งในสมัยนั้นเรียกเมืองชากังราวยังมีเมืองนครชุมและเมืองชากังราวเป็นเมืองหลักหรือเป็นศูนย์กลาง  มีเมืองบริวารโดยรอบทั้ง 4 ทิศ  คือ  

• ทิศเหนือ   มีเมืองสุพรรการะ(เชียงทอง) ปัจจุบันคือ ตำบลลานดอกไม้


• ทิศใต้ มีเมืองเทพนครและเมืองคณฑี ปัจจุบันคือ ตำบลเทพนครและตำบลคณฑี


• ทิศตะวันออก มีเมืองบางพาน ปัจจุบันคือ ตำบลเขาคีริส   อำเภอพรานกระต่าย


• ทิศตะวันตก มีเมืองโนนม่วง ปัจจุบันคือ บ้านโนนม่วง  ตำบลนครชุม

นอกจากนี้ยังมีเมืองบริวารอันประกอบไปด้วย

• เมืองแปบ   ตั้งอยู่เขตตำบลนครชุม


• เมืองพังคา ตั้งอยู่เขตตำบลนิคมทุ่งโพธิ์ทะเล


• เมืองโกสัมพี ตั้งอยู่เขตตำบลโกสัมพี   กิ่งอำเภอโกสัมพีนคร    และ


• เมืองไตรตรึงษ์ ตั้งอยู่เขตตำบลไตรตรึงษ์     ซึ่งเกี่ยวข้องกับตำนานท้าวแสนปม  

และต่อมาได้ลูกสาวเจ้าเมืองกำแพงเพชรเป็นภรรยา  คลอดลูกมาตั้งชื่อว่า  “ท้าวอู่ทอง”
ดังนั้น  จึงสันนิษฐานได้ว่าดั้งเดิมที่ตั้งของเมืองนี้ก็คือ  “เมืองนครชุม”  และ  “เมืองชากังราว”     อดีตจากศิลาจารึกนครชุมหลักที่   4   และจารึกเขาสุมรกูฎ   หลักที่  8   กล่าวไว้ว่า  “เมืองกำแพงเพชร”   มีปรากฎครั้งแรกในพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา  สมัยพระเจ้าอู่ทอง  และคงใช้ “กำแพงเพชร”  เรียกชื่อบ้านเมืองนี้มาตลอดตามลักษณะที่ตั้งของเมืองอันประกอบไปด้วยวัดวาอาราม  และศิลปวัตถุโบราณ  ที่มีค่าควรเมืองล้อมรอบไปด้วยป้อมปราการ  กำแพงคูเมืองนั่นเอง  และในสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี  สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช  ในสมัยนั้นมีพระยศเป็นพระยาตากได้รับการแต่งตั้งให้เป็น  พระยาวชิรปราการให้มาเป็นเจ้าเมืองกำแพงเพชร

อำเภอเมืองกำแพงเพชร  ได้รับการประกาศจัดตั้งขึ้นเป็นอำเภอเมื่อปี  พ.ศ.  2464  เป็นส่วนหนึ่งในการปกครองของจังหวัดกำแพงเพชร  เดิมมีอาณาเขตกว้างใหญ่มากแต่ต่อมากระทรวงมหาดไทยได้ประกาศจัดตั้งอำเภอไทรงาม   อำเภอคลองลาน  และกิ่งอำเภอโกสัมพีนคร  ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของอำเภอเมืองกำแพงเพชรแยกไปจัดตั้งอำเภอขึ้นใหม่ตามลำดับ