พระมหามัยมุนี 1 ใน 5 สิ่งศักดิ์สิทธิ์สูงสุดของประเทศพม่า ตามตำนานเล่าว่า พระเจ้าจันทสุริยะ กษัตริย์ของชาวยะไข่แห่งเมืองธันญญวดี(ปัจจุบันอยู่ในรัฐไข่ทางตอนตกของพม่าติดกับบังคลาเทศ) โปรดให้สร้าง "พระมหามัยมุนี" ซึ่งแปลว่า มหาปราชญ์ ขึ้นในปี 689 หรือเกือบสองพันปีมาแล้ว เหตุเพราะพระพุทธเจ้าเสร็จมาเข้าพระสุบินประทานพระแก่พระเจ้าจันทสุริยะ ให้สร้างพระพุทธรูปองค์นี้ขึ้นเพื่อเชิดชูพระพุทธศาสนา ให้รุ่งเรือง แต่เนื่องมีขนาดใหญ่จึงต้องหล่อแยกเป็นช้น แล้วนำมาประสานกันได้จนสนิทไม่เห็นรอต่อเป็นที่น่าอัศจรรย์ เชื่อกันว่าเป็นด้วยพรของพระศาสดาประทานไว้
ความงดงามและความศักดิ์สิทธิ์ของพระมหามุนีเลื่องลือไปไกล จึงเป็นที่หมายปองของกษัตริย์พม่านับตั้งแต่สมัยพระเจ้าอโนรธาแห่งอาณาจักรพุกาม บุเรงนองมหาราชแห่งหงสาวดี และอลองพญามหาราชแห่งรัตนปุระอังวะล้วนเพียรพยายามยกทัพไปชะลอพระพุทธรูปองค์นี้มาประดิษฐานเพื่อเป็นศิริมงคลแห่งดินแดนพม่าทุกยุคทุกสมัย แต่ต้องล้มเหลวครั้งแล้วครั้งเล่า เพราะความทุรกันดารของเส้นทางที่เต็มไปด้วยแม่น้ำและภูเขาสูง จนกระทั่งประสบความสำเร็จในสมัยพระเจ้าปดุง ก็สามารถนำเอาพระมหามุนีมาไว้ที่กรุงมัณฑะเลย์เมื่อปี พ.ศ.2327ในปัจจุบันชาวพม่ายังเรียกพระมหามุนีอีกชื่อหนึ่งว่า “พระยะไข่”