อุทยานแห่งชาติ เขาสามร้อยยอด ตั้งอยู่ในเขตอำเภอกุยบุรี และอำเภอปราณบุรี ห่างจากหัวหินลงมาทางใต้ประมาณ 63 กม. ตามตำนานของเทือกเขาสามร้อยยอดเล่ากันว่า พื้นที่แถบนี้เคยเป็นทะเลมีเกาะใหญ่น้อยอยู่มากมาย ในสมัยนั้นมีขบวนเรือสำเภาจีนแล่นผ่านมา และประสบกับลมพายุมรสุมจนเรืออับปางคนบนเรือที่รอดชีวิตได้ไปอาศัยอยู่ตามเกาะต่าง ๆ จำนวน 300 คน จึงเรียกว่า "เกาะสามร้อยรอด" ต่อมาเพี้ยนเป็น "เขาสามร้อยยอด" จนทุกวันนี้ อุทยานแห่งชาติเขาสามร้อยยอด มีพื้นที่ทั้งหมดประมาณ 98 ตรกม. หรือ 61,300 ไร่ ลักษณะภูมิ ประเทศประกอบด้วยภูเขาหินปูนสลับซับซ้อน มีที่ราบน้ำท่วมถึงอยู่ริมชายฝั่งทะเล เป็นที่อาศัยของนกนานาชนิด ซึ่งมีมากในช่วงเดือนพฤศจิกายนถึงกุมภาพันธ์ ได้รับการประกาศเป็นอุทยานแห่งชาติเมื่อวันที่ 28 มิถุนายน พ.ศ. 2509 และเป็นอุทยานแห่งชาติประเภทชายฝั่งทะเลแห่งแรกของประเทศไทย

          การเดินทาง จากถนนเพชรเกษมมีทางแยกเข้าอุทยานฯ ได้ 2 เส้นทาง ได้แก่ กม.ที่ 256 บริเวณสี่แยกอำเภอปราณบุรี เดินทางไปยังที่ทำการอุทยานฯ อีกประมาณ 38 กม. และที่กม.ประมาณ 286.5 ก่อนถึงกุยบุรี 6 กม. มีทางแยกไปที่ทำการอุทยานฯ อีก 13 กม. ถ้าเดินทางโดยรถประจำทาง หรือลงที่สถานีรถไฟปราณบุรี แล้วเช่ารถสองแถวจากตลาดปราณบุรีเข้าอุทยานฯ เป็นระยะทาง 38 กม. ภายในอุทยานฯ มีสถานที่น่าสนใจ ได้แก่

 

จุดชมวิวเขาแดง

อยู่บนยอดเขาหนึ่งของเขาแดง เวลาที่เหมาะแก่การขึ้นชมวิว คือ ตอนเช้ามืดประมาณ 05.30 น. เนื่องจากสามารถชมพระอาทิตย์ขึ้น และทัศนียภาพโดยรอบ ๆ ได้อย่างสวยงาม การเดินทาง ต้องเดินเท้าจากที่ทำการอุทยานฯ ไปยังยอดเขาแดง ระยะทางประมาณ 500 เมตร ใช้เวลาประมาณ 30 นาที

 

คลองเขาแดง

นักท่องเที่ยวสามารถเช่าเรือได้จากหมู่บ้านเขาแดง และที่หมู่บ้านบางปู โดยลงเรือที่ท่าน้ำหน้าวัดเขาแดง ล่องไปตามลำคลองประมาณ 3-4 กม. ใช้เวลาเดินทางไป-กลับประมาณ 1 ชั่วโมงครึ่ง มีนกนานาชนิดให้ชม เวลาที่เหมาะแก่การล่องเรือคือประมาณ 16.30-17.00 น. เพราะอากาศไม่ร้อนและสามารถชมพระอาทิตย์ตกได้อย่างสวยงาม

 

ถ้ำแก้ว

อยู่ที่เขาหุบจันทร์ ก่อนถึงบ้านบางปู 3 กม. จากเชิงเขาต้องเดินเท้าอีก 15 นาที มีหินงอกหินย้อยสวยงาม ภายในถ้ำมืดมาก และค่อนข้างอันตรายเพราะมีเหวลึก จำเป็นต้องมีตะเกียงเจ้าพายุ และเจ้าหน้าที่ของอุทยานฯ นำทาง

 

ถ้ำไทร

อยู่บนเขาสูงใกล้กับหมู่บ้านคุ้งโตนด ทางไปหาดสามพระยา จากเชิงเขาต้องเดินเท้าอีกประมาณ 30 นาที ภายในถ้ำมีหินงอกหินย้อยรูปร่างต่าง ๆ แต่ค่อนข้างมืด นักท่องเที่ยวสามารถขอเช่าตะเกียงเจ้าพายุสำหรับชมถ้ำได้ ที่หมู่บ้านคุ้งโตนด

 

หาดแหลมศาลา และ ถ้ำพระยานคร

ตั้งอยู่ที่บริเวณเขาเทียน ใกล้บ้านบางปู ห่างจากที่ทำการอุทยานฯ ไปทางทิศเหนือประมาณ 16 กม. นักท่องเที่ยวสามารถเดินทางโดยทางเรือ โดยเช่าเรือจากหมู่บ้านบางปูใช้เวลาเดินทางประมาณ 30 นาที หรือจะเดินข้ามเขาเทียนเป็นระยะทางประมาณ 480 เมตร จากชายหาดมีทางเดินขึ้นเขาไปยังถ้ำพระยานคร ระหว่างทางมีบ่อน้ำกรุด้วยอิฐดินเผารูปสี่เหลี่ยมคางหมู กว้าง 1 เมตร ลึก 4 เมตร เรียกว่า "บ่อพระยานคร" ตามประวัติเล่าว่าในสมัยรัชกาลที่ 1 เจ้าพระยานคร ผู้ครองเมืองนครศรีธรรมราชได้แล่นเรือผ่านทางเขาสามร้อยยอด และได้เกิดพายุใหญ่ไม่สามารถเดินทางต่อไปได้ จึงได้จอดพักเรือหลบพายุที่ชายหาดแห่งนี้เป็นเวลาหลายวัน จึงได้สร้างบ่อน้ำเพื่อใช้ดื่ม "ถ้ำพระยานคร" เป็นถ้ำขนาดใหญ่ บนเพดานถ้ำมีปล่องให้แสงสว่างลอดเข้ามาได้ จุดเด่นของถ้ำแห่งนี้ คือ "พระที่นั่งคูหาคฤหาสน์" เป็นพลับพลาแบบจตุรมุข สร้างในสมัยรัชกาลที่ 5 เมื่อปี พ.ศ. 2433 เป็น ฝีพระหัตถ์ของพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าขจรจรัสวงศ์ ทรงสร้างขึ้นในกรุงเทพฯ แล้วส่งมาประกอบทีหลังโดยให้พระยาชลยุทธโยธินเป็นนายงานก่อสร้าง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จมายกช่อฟ้าด้วยพระองค์เอง พระที่นั่งคูหาคฤหาสน์ นับเป็นเครื่องเชิดชูอย่างยิ่งของถ้ำพระยานคร และกลายเป็นสัญลักษณ์ตราประจำจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ในปัจจุบัน

อุทยานฯ มีบริการบ้านพักที่บริเวณ เขาแดง และที่ หาดแหลมศาลา และยังมีบริการเต็นท์ให้เช่า ติดต่อสอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ อุทยานแห่งชาติ (ทางทะเล) กรมป่าไม้ บางเขน กรุงเทพฯ โทร. 561-2919-20, 561-4294 ต่อ 746-7, 579-5734, 579-7223

 

หาดแหลมศาลา

อยู่เหนือที่ทำการไปทางเหนือประมาณ 3.5 กม. เป็นหาดทรายที่สวยงาม มีต้นสนทะเลขึ้นอยู่ทั่วไป ชายหาดมีความยาว 1 กม. มีสถานที่สำหรับกางเต็นท์ และบ้านพักไว้บริการนักท่องเที่ยว